Entroido

O termo cultura é delusorio, xa que e polisémico, pero os seus significados están no mesmo campo semántico e moven a confusión.

Este equívoco xurde a miúdo no tratamento institucional que se lle da as tradicións; neste caso vou falar do entroido, pero podería ser de calquera outra costume de calquer punto do planeta.

Aquí, un simpático carrusel de inofensivos paiasos folcklóricos dando espectáculo:

Para os que non sodes daquí, primeiro ei de poñervos en antecedentes: o entroido (entrudo para os portugueses, carnaval para os casteláns) está moi vencellado á Galiza interior, onde é unha sorte de relixión (un conxunto de ritos cun significado que trascende a materialidade da acción, seica non é demasiado chamarlle relixión).

É como un chiste: a primeira vez que cho contan, fai gracia; a terceira ou cuarta, é un fastío; e tódolos anos, ano tras ano, a mesma parvada remata por ser vomitivo. O malo é que veu que algún gafotas e díxolles que emborracharse e vestirse de paiaso era cultura. ¡Qué querían oír eles! Quen non colle un libriño en todo o ano, pode presumir de culto enchendo a andorga de viño.

A cousa é que é certo, o entroido forma parte da cultura tradicional galega. De feito, é unha das tradicións máis antigas que compartimos con pobos de todo o continente, cunha sorprendente unidade estilística que fala dun tempo perdido no que fomos un mesmo pobo (que isa é outra, hai algún que pensa que é un fenómeno único, cando no resto da Península e do continente atópanse figuras análogas ós peliqueiros, cigarróns e pantallas).

Pero ninguén é máis culto por participar nesa tradición, senón en estudiala e rastrexar o seu orixe. O mesmo que a antropofaxia ritual formaba parte da cultura de certas tribus en Papúa, pero por comer o veciño ninguén gaña cultura (como moito, gaña peso).

Imos a orixe: unha tradición é un comportamento autoxustificado até perderse no tempo. ¿Por que fas iso? Porque sempre se fixo así. Pois se sempre se fixo así, é unha boa razón para probar algo novo, carallo! A tradición é pura veneración do pasado e glorificación da falta de imaxinación e cobardía ante o futuro. A tradición non é boa per se, de feito é intrínsecamente rexeitable, xa que como dixemos a razón da súa perpetuación é a súa antigüidade, e non a súa conveniencia.

O tradicionalismo deu paso o enxebrismo, e fíxose dogma coa necesidade de «perpetuar as tradicións». Pero é que moitas tradicións, perdido o marco social no que se desenvolvían, perden todo o sentido e mesmo rematan por ser grotescas. O primeiro que se me ven a caluga, as arras nun casoiro son o símbolo da dote, é dicir, a indemnización ou compensación que a familia da noiva entregáballe á familia do home por facerse cargo da rapaza, considerada entón unha carga improductiva, un fardo con perrecha. Ou qué dicir da cor branca do traxe de noiva simbolizando ser artigo de primeira mao. A maioría das tradicións son noxentas, reflexo dunha cultura patriarcal, violenta e autoritaria da que temos moita sorte de ter escapado.

¿Estudalas? Por suposto. ¿Reproducilas? ¿Por que? ¿Para que? A cultura evolucionou, de feito nunca estivo parada, aínda que agora colleu lanzo. O que tiña sentido daquela, agora quedou fora de xogo, como xogador de rugby por diante da liña do oval.

¿Qué sentido ten bailar unha muiñeira cando xa non hai muíños? Os bailes para o pisado da uva, cando os bagos xa os prensa a estrulladora. ¿Queres manter esas tradicións? Adiante, mentres non faga dano a ninguén, pero non se fai ningún ben a cultura galega recollendo e mantendo en formol as guedellas das que a propia sociedade vai desprendéndose e deixando na beira do camiño da Historia. O futuro está cara adiante, na cultura galega actual e vindeira; que por suposto é herdeira da dos devanceiros, pero xa non é aquela que eles tiñan: sobre esa base, evolucionou.

Para non perderme en abstraccións, un exemplo. Eu xa vomito cada vez que escoito a muiñeira de Chantada, sen embargo, baseándose niso (e noutras tradicións musicáis, pois o mundo é cada vez máis mestizo), a música galega seguíu desenrolándose.

En vez de repeter unha e outra vez o mesmo chiste, crear con iso algo novo, cultura viva da Galiza de hoxe e non o tipismo, o flocklore valeiro, morto, inofensivo para recever ó ministro do franquismo españolista no Obradoiro cunha chea de paiolos vestidos de época.

Mais eu andaba a falar do entroido… Pois o que lle ocorreu ó entroido é que foi institucionalizado, devorado polos poderes fácticos que, tras moito atacalo, decidiron engulilo para desactivar ese perigo potencial á estabilidade social e as estructuras das que se aproveitan. Porque o entroido é, por riba da mascarada tradicional (que non histórica), transgresión. Cruzar as liñas vermellas que limitan o noso proceder durante todo o ano, e facelo sen mesura. Entroido é facer moca do máis sagrado, pór a sociedade patas arriba por uns días, negarlle a autoridade ó poder: o entroido é por definición iconoclasta é libertario.

¿Cómo pode ser entroido cando uns palurdos disfrazados de paiasos van presentar os seus respeitos á corporación municipal e os fiéis que saen de misa? Iso non é entroido, iso é caciquismo, que se basea no costumbrismo folcklórico para reivindicarse.

Dende que lle dixeron á xente que iso é cultura, estragaron o entroido. Eu cando vexo o desfile das comparsas, con tipiños tocando bombos e sachos con cara aburridos, cumprindo coa obriga da perpetuación da tradición, nunha estampa que ten a súa maior semellanza nas procesións da Semana Santa, acontecemento social importado do cal tomaron medida. Os uniformes, as procesión en ringleiras ben feitiñas e todos tocando un mesmo son é a antítese da algarabía e desenfreo do entroido. Iso non é entroido, son un grupo de aldeáns facendo representación, ostentación do seu patetismo.

E nas vilas… xente pola rúa con algún trapo de cores e perruca do chino para dicir que van de entroido, algo de fariña nos hombreiros… e a mesma faciana de fastío coa que cumplen con calquera festividade do santoral. Porque aínda que se enganen, ninguén está triste ou ledo porque así o mande o calendario, é todo unha farsa, a mesma que teremos dentro duns días cos que son tan parvos de alegrarse de que… a terra complete unha revolución en torno a nosa estrela (e nunha traxectoria elíptica, calquera punto que escollamos para poñer o inicio é arbitrario, así que celebrar un en concreto é de sandeus).

A imaxinación e a orxía deu paso á tradición e a costume. E pretendendo perpetuar o envoltorio, mataron o seu espírito salvaxe… tal e como pretendían. O traxe de peliqueiro, que non lle falte detalle segundo un modelo artificialmente inventado, tirado dunha festa que ía mudando cos tempos ata que lle sacaron a foto fixa. Entroido sí, pero con moderación e dentro dunhas regras de decoro, respeitando as formas. Ó final, na nosa sociedade nin sequera temos ese espazo de liberdade que tiñan os nosos avós. 365 días ó ano sendo uns perfectos merdáns, domesticados para levantar a patiña cando llo ordea o dono.

Algunha vez teño pensado participar no entroido, como comparsa unipersoal. Vestido con traxe militar, aceno adusto como corresponde ó que está estreñido de tanta cultura, marchando co paso da oca e levando arrastrando pola correa un can morto (disparado ou atropelado, é doado atopar un agora que estamos en tempada de caza) cun letreiro que poña «entroido».

Por suposto, non o vou facer porque o que menos ten na xente co entroido, como con calqueira outra tradición (tamén as relixiosas), é sentido do humor (está prohibido burlarse do que é evidentemente ridículo ou absurdo).

Cada un fai o que se espera que faga, unha boa ocasión para emborracharse co gaio da tradición, facer gasto nos bares, atraer algo de turismo e ata o ano que ven. A festa dos pasmóns que cando alguén sinala a lúa, miran para o dedo.

Deplorable.

+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+